مقاله تعزیه یا شبیه خوانی

دانلود مقاله تعزیه یا شبیه خوانی
مقدمه
تعزیه یا شبیه خوانی ، تنها نمایش سنّتی ایران محسوب می‏شود. این نمایشها مربوط به وقایع مختلف کربلا است. که نخستین بار در زمان پادشاهان شیعی مذهب آل بویه به صورت صامت در ایران پاگرفت و بعد در عصر صفویه به شیوه امروزی بوجود آمد و از اوائل سلطنت قاجاریه همراه با صدا متداول شد و خصوصا در دوره ناصرالدین شاه رونق یافت. ایشان بعد از آشنایی با نمایش اروپا در بازگشت به ایران تکیه دولت را ساخت .
نمایشنامه‏نویسی نوین در ایران با تاسیس دارالفنون آغاز شد . اما در حقیقت آغاز نمایشنامه نویسی در ایران همزمان با ظهور دو نمایشنامه‏نویس معروف است که هر دو از بنیان‏گذاران تآتر ایران محسوب می‏شوند. حسن مقدم، که بیشتر به امضای «علی نوروز» می‏نوشت و «جعفر خان از فرهنگ آمده» مشهرترین اثر اوست و دیگر رضا کمال که به «شهرزاد» شهرت داشت . سالهای بعد نویسندگان مختلف با نوشتن و برگرداندن نمایشنامه‏های اروپایی به شیوه‏های گوناگون به تاتر ایران توجه کردند.
اما پس از این به دلایل مختلف یکبار دیگر کار تاتر از رونق افتاد تا اینکه با ایجاد سالن‏های جدید و با برگرداندن معروف‏ترین آثار درام نویسان نامدار جهان و با پیدایی نمایشنامه‏نویسانی همچون غلامحسین ساعدی (گوهرمراد) ، بهرام بیضایی ، اکبر رادی ، علی نصیریان ، بهمن فوسی ، اسماعیل خلج و ……. که هر کدام با روش خاص خود کار می‏کردند و با توجه به استقبال دانشجویان و روشنفکران ، و نیز شرکت چهره‏های مستعد، اعّم از تحصیلکردگان داخل و خارج در زمینه تآتر ، کارگردانی و بازیگری نمایشنامه‏هایی به صحنه آمد که هر کدام در حّد خود شایان توجه بود و بطور کلی نشان می‏داد که دوره جدیدی در تاتر ایران آغاز شده است آثاری چون «روزنه آبی »، «از پشت شیشه‏ها »،
«افول»، «صیادان» از اکبر رادی و « بامها و زیر بامها » ، «چوپ به دستهای ورزیل » ، « آی باکلاه‌ آی بی‏کلاه »، «پرواربندان» از غلامحسین ساعدی و « پهلوان اکبر می‏میرد»،
«ضیافت» و «چهار صندوق» از بهرام بیضایی که با آخرین نمایشنامه با ارزش خود
«مرگ یزدگرد» و اجرای آن در سال ۱۳۵۶ یکباره به سینما روی آورد .
تنها کار اکبر رادی بود که در این عصر ادامه یافت و همچنان تا امروز نیز ادامه یافته است .
«منجی در صبح نمناک » یکی از آثار پس از انقلاب اوست و «آهسته با گل سرخ» هم با اجرایی موفق به کارگردانی هادی مرزبان از دیگر آثار این نمایشنامه‏نویس است .

سرگذشت نثر معاصر در چهار دوره
«در مورد ادبیات جدید ایران رسم است که مشروطیت را مبدا بدانند . اما طبیعی است که این ادبیات خود مرهون ادبیات اصلاح طلب و هشدار دهنده سالهای قبلی باشد. بدین ترتیب ریشه های نظم و نثر فارسی دوره مشروطیت در تمام عرصه هااز گذشته آب می خورد، گذشته ای که در آن آثار آخوندزاده ـ ملکم خان ـ مجدالملک سینکی میرزا آقاخان-کرمانی شاخص است .
نثرمعاصر یا به عبارت دیگر ادبیات نثری معاصر رابه چهارشاخه فرعی با مرزهای تقریبی تقسیم کرده ایم :
الف) اولین دوره فرعی (حوزه مشروطیت )
شروع این دوران محمل مقّدمات و سوابق است،یعنی چند سالی قبل از استقرار حکومت مشروطه و به عنوان نقطه ختم سال ۱۳۰۰ شمسی را اختیار می کنیم .
ادبیات این دوران بطور کلّی خصلت اجتماعی و سیاسی دارد. عشق به آزادی ـ قانون ـ ترقی و انتقاد از حکومت وطبقات بهره‏کش (مالکان ـ حکام ـ سران مذهبی ) و به طور کلّی یک قومیت خواهی صافدلانه و فراخ سینه وجه شاخص ادبیات این عهد است.
نثر نخستین پیشگامان نویسندگان مشروطّیت نگاهی به شیوه نگارش غربیان دارد . شکل ساده و تعلیمی نثر منشیانه قاجاری، یعنی سبک قائم مقام فراهانی ، امیر نظامی گروسی، مجدالملک سینکی، در برخورد با فرهنگ غرب، روش جدّی و منطقی انشای مغربی را در خود می‏پذیرد . نثرنویس خوش قریحه‎ای چون دهخدا و قصه نویس پیشگامی چون جمالزاده محصول این ترکیب هستند به طور کلی تحول اسلوب نثری در دو زمینه زیر چشمگیرتر است. ۲
۱٫ نخستین ترجمه‏های آثار غربی به فارسی
۲٫ شیوه نگارش نویسندگان اواخر قاجار
۱٫نخستین ترجمه‏های آثار غربی به فارسی
بطور کلی کارهای مترجمانی از قبیل محمد طاهر میرزا (مترجم آثار الکساندردوما ) یا محمد حسین فروغی و یا میرزا حبیب اصفهانی مترجم حاجی بابای اصفهانی ـ ژیل ـ بلاس می‏توان نام برد. ۱
نوع دیگر ترجمه‏ها ترجمه نمایشنامه‏ها بود که درصدرشان آثار انتقادی و طنزآمیز مولیر قرار داشت. ۲
با این حال بیشتر این ترجمه‏ها ضمن دوری از سبک سنتی و عادتی نثر نویسی فارسی به خودی خود شیوا و قابل قبول است و حتی در چند مورد به فارسی نویسی درخشانی بر می‏خوریم که بشارت رشد و تجدد نثر فارسی را می‏دهد. یکی از شیواترین نمونه‏ها، ترجمه «اتللو» ی شکسپیر بوسیله ناصرالملک است. زبان ترجمه از لحاظ استواری و پاکیزگی نثر و طنین و آهنگ دراماتیک جملات در زمان خود منحصر به فرد بوده و در زمان ما نیز ترجمه خوبی به شمار می‏رود، بویژه که به نثر شعر گونه امروز سخت نزدیک است.۳
۲٫شیوه نویسندگان اواخر قاجاریه
در این دوره برای نخستین بار آثاری در ارتباط مستقیم با توده مردم بوجود آمد. این آثار را در دو گروه کلی رساله نویسی و داستان نویسی می‏توان دید۴
۱٫ رساله نویسی
رسمی که از دوره قاجاریه در ادبیات فارسی عمومیت یافته، خاطره نویسی ـ ثبت احوال و نگارش رسالات تاریخی و انتقادی است. در میان این گروه نویسندگان می‏توان میرزا ملکم خان ـ میرزا آقا خان کرمانی ـ حاج سیاح محلاتی ـ حاج یحیی دولت آبادی و … را نام برد که از نظر سبک آیینه آخرین تحولات اسلوب نگارش زمان خود هستند. شور قومیت خواهی ، ایران دوستی، برخورداری از یک دانش سیاسی در پرتو نثری که عادتا موجزو بی آرایه اما شورانگیز و فاخر است در آثار اینان مشخص است.
۲٫ داستان نویسی
در این دوران داستان نویسی در مقایسه با رساله و مقاله‏نویسی کم رونق به نظر می‏رسد. اما همان چند داستان‏نویسی که پیدا شدند از دو نظر حائز اهمیت هستند: ۱٫ تاثیر بر جامعه معاصرشان ۲٫ تاثیر بر اهل قلم
از این داستان نویسان که به تعبیری آباء قصه نویسان امروزند، چهار تن شاخص‏اند:
میرزا عبدالرحیم طالبوف تبریزی ـ حاج زین العابدین مراغه‏ای ـ سید علی اکبر دهخدا و سید محمد علی جمالزاده. وجه مشخص حکایت‏های اینان التزام در بیدار کردن و آگاهی دادن بوده است. در ضمن توجهات به جنبه‏های هنری و ساختاری قصّه البته برای جالب‏تر کردن آن نیز در این کارها به چشم می‏خورد.۲
ب) دومین دوره (فترت) : (۱۳۰۰ـ۱۳۱۵ ) ۱
۱٫ مشخصات کلی این دوران
در آستانه این دوران باید نیم نگاهی به میراث ادبی و هنری مشروطه داشت.
مهم‏ترین انگیزه‏ای که در این دوران (مشروطه) باقی می‏ماند بحث تجدد ادبی است که یک موضوع ذاتی نسبت به امر ادب به شمار می‏آید . این بحث از حدود سالهای ۹۸ـ۱۲۹۷ شمسی میان مجله دانشکده و به مدیریت محمد تقی بهار و روزنامه تجدد تبریز ( به سردبیری تقی رفعت) به طور جدی آغاز شد. بویژه در سبک نویسندگی رفعت و همگامانش مایه‏های عصبیت و جمله پردازی‏های کوبنده ، حامل نفس‏های یک زمان شتابناک و متحوّل است . اما این بحث به زودی فرو می‏نشیند با این حال چون به دوره دوم می‏رسیم ، یکی از موفق ترین تجدّد خواهی‏ها را از جانب نیمایوشیج ملاحظه می‏کنیم . شاعر پایه‏های یک نوگرایی سنجیده را در شعر می‏ریزد . در قالبهای جدید نثر (قصه نویسی ، یا نمایشنامه نویسی ) سنت قابل اتکایی وجود ندارد . تحول هنری نیز محتاج گذشته و تجربه و سنت است .
بنابراین در این عهد ، چون به علت مقتضیات روز ، غوغای سیاسی فرو می‏نشیند ، ساخت‏های نگارش نیز اغلب جامد می‏ماند.

۲٫ داستان نویسی دومین دوره
گفتیم از زاویه تجددی که سرچشمه شیوه‏های پیشرو و نویسندگی امروز ماست . نثر محققان این دوران چندان قابل بحث نیست و شیوه نگارش امروز ، در مقایسه ، خود را به شیوه نثریِ، صاحب قلمان حوزه مشروطه مدیون‏تر می‏داند.
در این زمان داستان‏نویسی نیز صراحت و روشنی عهد مشروطه را از کف نهاده است . البته داستان نویسان سعی می‏کنند آثار خود را با عقاید انتقادی زینت دهند ، ولی بطور کلی شیوه رایج داستان نویسی از طرفی در بند افسانه پردازی به سبک قدیم و از سویی زیر نفوذ ترجمه ادبیات سلحشوری و رومانتیک خارجی و گرفتار قضایای پنداری و رویاهای پهلوانی یا عشق‎های جاودانه ، فداکارانه و اندوهگین است . و آن زیورهای انتقادی به شکل محکومیت عوارض نظام زندگی (خود فروشی ـ رباخواری ـ بیکاری ـ ظلم به زنان ـ تعصبات مذهبی) تقلیل یافته است و نیز ترجمه قصه‏های کار آگاهی و پلیسی به فارسی که از تازهای این روزگار است.
مؤثرترین ترجمه‏ها از لحاظ انعکاس در طول زمان برگردان بینوایان اثر معروف ویکتورهوگو می‏باشد که حسینقلی مستعان آن را بین سالهای ۱۰ ـ ۱۳۰۷ ترجمه و منتشر کرده است .
در سبک نثر معروفترین داستان نویسان این دوره (دوره فترت) حزن و اندیشه ، درد نهان هذیان دل ، سودایی مزاجی و مالیخولیا ـ حس تظلّم و حیف شدگی جای ویژه‏ای دارد . این خصوصیات که از اصول اساسی مرام رومانتیک است یکجا در رضاکمال ، «شهرزاده» دیده می شود و بدین لحاظ او را می توان برجسته‏ترین نماینده شیوه یاد شده دانست. ۱
ج)سومین دوره ( برگشت موج ۱۳۱۵ ـ ۱۳۴۰ )۲‌
۱٫ مشخصات کلی دوران
۲٫بازگشت محصلان اعزامی به خارج
با بازگشت فارغ التحصیلان ، همپای فنون و دانش های نو، جبراً نسیم تحولی وزید که یک دوره ۲۵ ساله را از تازگی‏ها ، شناخت‏ها و جستجوها در هم نوشت . در فرهنگ ادبیات و هنر، ساخت‏های نوینی به مورد آزمایش گذاشته شد . آن هسته اندیشگی که از اواخر دوره ناصری روز به روز رشد کرده اما همچنان شکل بدوی داشت ، اینک می‏رفت تا شکوفا گردد و شد.
در قلمرو داستان نویسی، زبده نویسندگانی چون صادق هدایت ـ بزرگ علوی ـ و صادق چوبک آثاری بر اساس موازین تازه بجا نهادند که راهگشای نسلی شد . نفوذ این نویسندگان به قدری بود که سبک واقع‏گرا در داستان نویسی ایران غلبه همیشگی یافت .
به طور کلی مشخصات اساسی آثار این گروه نویسندگان از قرار زیر است :
۱٫ انتخاب فضاهای ظاهراً واقعی که در بطن آن روابط آدم‏ها ذاتاً غیرواقعی است . یعنی از حسیات مبهم ، انگیزه ها و اعمال مبالغه آمیز ، ظرایف و تعابیر ذهنی سرشار است.
۲٫ اصرار و ابرام در ارائه مایه‏‏های اجتماعی با مدعای استفاده از علم روانشناسی یا روانکاری به سبک نویسندگان غرب
۳٫ حضور دائمی نویسنده در صحنه‏ها و ابراز نظرها و قضاوت‏های وی نسبت به حوادث و آدم‏ها .
۴٫ اسلوب نگارش خوشآهنگ و رنگینی که غالباً سرشار از نغزگویی و نکته پردازی است.